Η Θέση της γυναίκας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Άρθρο της Κωνσταντίας Γραμματικοπούλου, Marketer-Συγγραφέας- Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων M.Ed.
Η γυναίκα της παλαιάς εποχής
Η πατριαρχική κοινωνία, σε αντίθεση με την πρωτόγονη, αντιμάχονταν τα συμφέροντα της γυναίκας κάτι που ενίσχυε η μεταφορά της περιουσίας από τη γραμμή των ανδρών καθώς και ο μικρόσωμος σωματότυπος της (Αγγελίδης κ.α., 1967).
Η υποβιβασμένη θέση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα.
Ακόμα και στην εποχή της αρχαίας Ελλάδας με την τεράστια πολιτιστική κληρονομιά και αθάνατες αξίες προς όλη την ανθρωπότητα, η θέση της γυναίκας ήταν υποβιβασμένη. Από την σεξουαλική παρενόχληση της Πηνελόπης μέχρι το περιοριστικά μέτρα του Σόλωνα για τις Αθηναίες, ο ρόλος της γυναίκας ήταν ασφυκτικά περιορισμένος. «Η ταυτότητα της είχε εξαλειφθεί σε σημείο να μην αναφέρεται το όνομα της δημοσίως και το πολιτικό σύστημα να τις αναγάγει σε μη πρόσωπα» (Wiles, 2009:133). Υπήρξαν μάλιστα και αρχαίοι συγγραφείς και φιλόσοφοι που υποστήριζαν με σθένος την κατωτερότητά της όπως ο Πυθαγόρας, ο Δημόκριτος και ο Αριστοτέλης (Αγγελίδης κ.α., 1967).
«Ακόμα και οι ηρωίδες του Ίψεν μέσα στην καταπίεση τους, φέρνουν στο προσκήνιο το αίτημα της ελευθερίας, πνευματικής, ηθικής, ψυχικής. Η απαίτηση για αυτοδιάθεση προκύπτει ως αντίδραση σε μια μακροχρόνια διαδικασία καταναγκασμών, που έχουν επιβληθεί στη γυναίκα ερήμην της, από κοινωνικές συνθήκες ή από έναν πατέρα πραγματιστή ή αυταρχικό, που αποφάσισε για τη ζωή της, δηλαδή για το γάμο της» (Μπακονικόλα – Γεωργοπούλου, 1997 :124).
Η θέση της γυναίκας σε εξάρτηση με την κοινωνική διαστρωμάτωση.
Η θέση της γυναίκας ήταν σε πλήρη εξάρτηση με της κοινωνικές, οικονομικές, θρησκευτικές, πολιτιστικές δομές οργάνωσης της κοινωνίας. Οι ταξικές διαφορές μπορεί να την έφερναν σε πλεονεκτικότερη θέση από άντρες σε κατώτερα κοινωνικά στρώματα, αλλά και πάλι, συγκριτικά με άντρες της ίδιας κοινωνικής τάξης, η θέση της ήταν μειονεκτικότερη.
Τα δικαιώματα της γυναίκας, συνδέονται, γενικώς, με τα δικαιώματα του ανθρώπου.
Όπου αναγνωρίζονται τα λαϊκά δικαιώματα και καλυτερεύουν οι βιοτικές συνθήκες του λαού, εκεί αποκτά καλύτερη κοινωνική θέση και η γυναίκα. Σε όσες, ιστορικές περιόδους επικρατούσε φιλελεύθερο, ανθρωπιστικό και ορθολογιστικό πνεύμα, δόθηκαν στη γυναίκα περισσότερα δικαιώματα. Ενώ σε εποχές με αντιπροοδευτικές και ανελεύθερες τάσεις, πλήθαιναν οι περιορισμοί της και η θέση των γυναικών χειροτέρευε (Αγγελίδης κ.α., 1967).
Η γυναίκα στην σύγχρονη κοινωνία
Πολύς λόγος γίνεται στην σύγχρονη εποχή για τα κατοχυρωμένα δικαιώματα της γυναίκας, κατά πόσο όμως αυτά εφαρμόζονται είναι άλλο ζήτημα. Δεν είναι τυχαίο, που σε μια από τις παραστάσεις του ο Μποάλ, είχε σαν θέμα την συγκρουσιακή κατάσταση μιας αγράμματης γυναίκας με τον σύζυγο της όταν αυτή έμαθε, με την βοήθεια του γείτονα, ότι τα σημαντικά έγγραφα που της έδωσε ο σύζυγος να φυλάει ήταν γράμματα της ερωμένη του (Boal, 2000).Προφανώς και ο Μποάλ είχε εντοπίσει την καταπιεστική θέση της γυναίκας που εγκλωβισμένη μέσα στο νοικοκυριό του σπιτιού, χωρίς οικονομική ανεξαρτησία, χωρίς εκπαίδευση γινόταν πιόνι στα χέρια του συζύγου-αφέντη.
Η σύγχρονη γυναίκα εγκλωβισμένη σε στερεότυπα και προκαταλήψεις.
Σήμερα παρά τα κατοχυρωμένα δικαιώματα για ψήφο, εκπαίδευση, εργασία κυριαρχούν «οι πατριαρχικές αντιλήψεις, ο σεξισμός, οι διακρίσεις βάσει φύλου» (Γεωργαλλίδου, & Γκασούκα, 2018 :3).
Σύμφωνα με το Κέντρο Ερευνών σε Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) η γυναίκα βρίσκεται εγκλωβισμένη σε αρνητικές στερεοτυπικές προκαταλήψεις και σε έναν σεξιστικό λόγο που την θέλει «γυναικούλα», με την έννοια της έλλειψης δύναμης και θάρρους ή την ωραία της παρέας σε ένα πολιτικό τηλεοπτικό πάνελ με τα ΜΜΕ να αποτελούν ένα από τα πιο βασικά εργαλεία διασποράς στερεοτυπικών, πατριαρχικών και ηγεμονικών αντιλήψεων σχετικά με το φύλο.
Ο ρόλος της διαφήμισης στην αναπαραγωγή των έμφυλων στερεοτύπων.
Το θέμα δεν άφησε αδιάφορους τους ακαδημαϊκούς που ασχολήθηκαν ειδικότερα με την απεικόνιση των γυναικών στη διαφήμιση, και σε σχέση με τα στερεότυπα και τους κοινωνικούς ρόλους των φύλων στην κοινωνία.
Κατέληξαν στο συμπέρασμα πως τα Έμφυλα στερεότυπα όχι απλά παραμένουν ζωντανά και διαιωνίζονται αλλά η γυναίκα συχνά στις διαφημίσεις προβάλλεται ως ένα αντικείμενο, με το γυναικείο κορμί να πουλάει τα πάντα (Zotos, & Tsichla, 2014) από τρόφιμα και καλλυντικά μέχρι προϊόντα τεχνολογίας.
Η διαφήμιση που απογυμνώνει τη γυναίκα από την ανθρώπινη αξία της και τη μεταβάλει σε αντικείμενο προώθησης προϊόντων, καταστρέφει την αυτοεκτίμηση της, της στερούν από την ανθρώπινη υπόσταση της και συχνά οδηγούν στην νομιμοποίηση της βίαιης συμπεριφοράς εναντίον της.
Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης αυτής της κατάστασης η Γενική Γραμματεία Ισότητας των δύο Φύλων συνέταξε οδηγό μη σεξιστικής γλώσσας τουλάχιστον για τα δημόσια έγγραφα, καταργώντας την γενικευμένη χρήση του κυρίαρχου αρσενικού λόγου (Γεωργαλλίδου. & Γκασούκα, 2018).
Οι γυναίκες συναισθηματικά ευάλωτες στην τρομοκρατία από την απειλή των στερεοτύπων.
Η απειλή των στερεοτύπων είναι «ο φόβος του ατόμου ότι επαληθεύει ένα στερεότυπο» (Aronson, 2002 :282). Όταν τα άτομα, που αποτελούν το αντικείμενο των στερεοτύπων, καλούνται να αντιμετωπίσουν καταστάσεις που εφαρμόζεται το στερεότυπο, τότε επιφορτίζονται με υπέρμετρο άγχος και συναισθηματική φόρτιση ( Goleman, 1999).
Για παράδειγμα, όταν οι γυναίκες λαμβάνουν μέρος σε μαθηματικό διαγωνισμό γνωρίζουν ότι υπάρχει το στερεότυπο ότι είναι κατώτερες των αντρών, άσχετα αν οι ίδιες το ενστερνίζονται. Έτσι καταβάλλονται από μια ιδιαίτερη επιθυμία να είναι τόσο καλές ώστε να μην επαληθευτεί το στερεότυπο (Woolfolk, 2007).
Η απειλή των στερεοτύπων μπορεί όμως να αποτελέσει, αιτία χαμηλών επιδόσεων της γυναίκας, χωρίς όμως να στερείται των ανάλογων δεξιοτήτων, γιατί γίνεται ευάλωτη στο απειλητικό στερεότυπο. Φαίνεται πως κάθε μορφή καταπιεσμένης ομάδας, όπως και οι γυναίκες, όταν υπόκεινται σε μακροχρόνια έκθεση αρνητικών κοινωνικών στερεοτύπων, τρομάζουν από αυτά, γιατί συνειδητοποιούν πως τα στερεότυπα αυτά έχουν το πάνω χέρι, σε κάθε τομέα της ζωής τους, όπου κι αν αυτά βρίσκονται.
Βιώνουν έτσι, ένα είδος τρομοκρατίας που γίνεται πανίσχυρη σε συναισθηματικό επίπεδο και καταστροφική στο επίπεδο της εργασίας (Goleman, 1999).
Οι γυναίκες που βίωσαν εντονότερα τα στερεότυπα είναι όσες ήταν στη εμπροσθοφυλακή μιας ομάδας π.χ. οι πρώτες γυναίκες αεροπόροι.
Μελέτη σχετική με γυναίκες, υψηλόβαθμα στελέχη εταιρειών, έδειξε την αντίληψη των γενικών διευθυντών πως η έλλειψη διοικητικής εμπειρίας στερεί από τις γυναίκες την ικανότητα να διεισδύσουν σε ηγετικές εργασιακές θέσεις. Οι γυναίκες όμως θεωρούσαν ότι αυτό οφείλονταν στην ύπαρξη ανάλογων στερεοτύπων που είχε σαν συνέπεια τον αποκλεισμό τους από τα άτυπα δίκτυα του οργανισμού.
Τα αποτελέσματα ανασκόπησης 61 μελετών, σχετικά με την προκατάληψη στο χώρο της εργασίας απέναντι σε γυναίκες με διευθυντικές θέσεις, έδειξαν πως υπάρχει προκατάληψη στις εργασιακές εκείνες θέσεις που στερεοτυπικά ανήκαν στους άνδρες ή όταν οι αξιολογήσεις γίνονται από άνδρες και όχι από γυναίκες (Goleman, 1999).
Ο αληθινός διάλογος χαρακτηρίζεται από ειλικρίνεια και είναι ελεύθερος.
Πολεμώντας την απειλή των στερεοτύπων, που είναι ριζωμένα σε βάθος χρόνων, πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν αλλάζουν εύκολα. Αφού όμως συνειδητοποιήσουμε την πραγματικότητα, αντί να περιμένουμε να αλλάξει με ένα μαγικό τρόπο θα ήταν προτιμότερο να βρούμε τους τρόπους εκείνους για να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τα στερεότυπα, ίσως μαθαίνοντας να ελέγχουμε το υπέρμετρο άγχος που προκαλούν, (Woolfolk, 2007) ίσως χρησιμοποιώντας το θέατρο Φόρουμ στο οποίο δεν επιτρέπονται μαγικές λύσεις αλλά σαν μια ρεαλιστική πρόβα ζωής εφαρμόζονται εναλλακτικές που ήδη έχουμε σκεφτεί, συζητήσει αλλά και παίξει πάνω στην θεατρική σκήνη(Boal, 2013).
Το σίγουρο είναι ότι πρέπει να ξεκινήσει ένας διάλογος με ειλικρίνεια και ελευθερία από κάθε πλευρά γιατί σύμφωνα και με τον Boal «το να είσαι πολίτης δεν σημαίνει ότι ζεις σε μια κοινωνία, σημαίνει ότι την αλλάζεις».
Έτσι, ίσως έρθει εκείνη η μέρα που ότι καταγράφεται στο πρώτο άρθρο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, στις δέκα Δεκεμβρίου 1948, γίνει πράξη:
« Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης» (Πιντέρης, 1991 :173).
