Η Ελληνίδα στην Επανάσταση του 1821. Ήρωες, ανθρώπινα όντα με υπερβατικές προεκτάσεις. Όταν οι ιδέες κι οι αξίες, ο πόθος για την ελευθερία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια υπερβαίνει το ένστικτο της επιβίωσης. Εμείς οι σύγχρονοι Έλληνες σας ευγνωμονούμε. Όχι μόνο γιατί με το αίμα σας μας χαρίσατε την ελευθερία, αλλά γιατί μας δείξατε έναν δρόμο άγνωστο και μυστηριακό, όπου η αυτοθυσία για τα ανθρώπινα ιδανικά φλέγει τη σάρκα περισσότερο από το πυρωμένο σίδερο. Οι ανθρώπινες αδυναμίες σας ήταν αμελητέες μπροστά στην προσφορά σας στο έθνος. Με συνείδηση χρέους υποκλινόμαστε στο μεγαλείο σας και με δέος αναρωτιόμαστε αν μπορούμε να σταθούμε στο ελάχιστο αντάξιοι σας. Αιωνία σας η Μνήμη. Διδάξατε στους λαούς τη δύναμη της Ελληνικής ψυχής. Είστε προάγγελοι της παγκόσμιας ειρήνης και πρεσβευτές των αγγέλων φωτός.
“Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι, πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.
Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν
προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.”
(Καβάφης, από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)
Η Ελληνίδα στην Επανάσταση του 1821
Είναι λυπηρό να αγνούμε την ιστορία, γιατί με αυτόν τον τρόπο αγνοούμε τις ρίζες μας και χωρίς ρίζες είναι εύκολο να γίνουμε ανεμομαζώματα, ανεμοσκορπίσματα.. «μητρός τε και πατρός και των άλλων προγόνων απάντων τιμιώτερον εστί η πατρίς…». Κοντά στους γνωστούς Έλληνες ήρωες υπήρχαν και οι ανώνυμοι αγωνιστές, οι κλέφτες και οι αρματωλοί. Κοντά στις γνωστές ηρωίδες της Ελληνικής Επανάστασης, την Μπουμπουλίνα, την Μαντώ Μαυρογένους, την Δόμνα Βισβίζη, την Τζαβέλαινα, την Ελισάβετ Υψηλάντη συνεισέφεραν τα μάλλα και οι λησμονημένες ηρωίδες. Οι Σουλιώτισες προτιμούν έναν ένδοξο θάνατο παρά την Τουρκική ατίμωση και η μία μετά την άλλη πέφτουν στο Ζάλογκο τραγουδώντας υπερήφανα: “Στη στεριά δε ζει το ψάρι, ούτε ανθός στην αμμουδιά και οι Σουλιώτισες δεν ζούνε δίχως την ελευθεριά. Έχετε γεια βρυσούλες κι εσείς βουνά ραχούλες.” Λησμονημένες ηρωίδες έγραψαν με φωτεινά γράμματα την ιστορία του Έθνους, Ελένη Βάσσου, Μαριγώ Ζαραφοπούλα, η Μόσχω Τζαβέλλα, η Γαρυφαλλιά Μιχαλβέη, η Σεβαστή Ξάνθου, η Ασήμω Γκούραινα, η Μαρία Παλάσκα, η Ακριβή Τσαρλαμπά, η οπλαρχηγός Αντωνούσα Καστανάκη, οι Μεσολογγίτισσες και τόσες άλλες, μάνες, σύζυγοι, κόρες.
Παρακάτω θα ήθελα να αναδείξω μία εκ των ηρωικότερων μορφών της επανάστασης γιατί οι αρετές όταν ενσαρκώνονται, είναι παραδείγματα που συγκινούν και συνεπαίρνουν, φωτεινοί φάροι που σκορπίζουν τα σκοτάδια της αμφιβολίας. Είναι καλύτερο να αναδεικνύεις την αρετή παρά να προβάλλεις τα ελαττώματα της φυλής, σημείωνε ο Σπινόζα.
Η Ελληνίδα στην Επανάσταση του 1821
Δεν ήταν εύκολη η επιλογή ανάμεσα στους γίγαντες, αρχέτυπα ηρωισμού, θέλησης, θάρρους, αυταπάρνησης και φιλοπατρίας. Επέλεξα τη Μαντώ Μαυρογένους κι αυτό γιατί η Μαντώ δεν περιορίστηκε στα πεδία των μαχών-σήμερα αυτό το πρότυπο θα θεωρείτο ξεπερασμένο και ανεπίκαιρο. Απόλυτη κι υπερήφανη ως το τέλος, υπόμεινε όλα τα δεινά χωρίς να μετανιώσει ποτέ.
Για αυτό έμεινε αρχετυπικά στις συνειδήσεις όλων μας ως η Ελληνίδα θεά του έρωτα και του πολέμου. Η Μαντώ είναι διαχρονικά επίκαιρη και σύγχρονη, έσπασε όλα τα στερεότυπα της εποχής της, θυσίασε τα πάντα, πλούτο, νιάτα, ομορφιά, την προοπτική ενός καλού συζύγου και οικογένειας, που όλες οι κοπέλες της εποχής της ονειρεύονταν, για ένα και μόνο ιδανικό, την φιλοπατρία.
Με την έναρξη της επανάστασης πήγε στη Μύκονο και ξεσήκωσε τους κατοίκους εναντίον των Τούρκων. Με πλοία εξοπλισμένα με δικά της έξοδα καταδίωξε τους πειρατές που λυμαίνοταν τις Κυκλάδες κι αργότερα πολέμησε στο Πήλιο, στην Φθιώτιδα, και στη Λιβαδειά. Η μόρφωσή της, εμποτισμένη με τις ιδέες των διαφωτιστών, την καταξίωσε πνευματική πρέσβειρα της Ελλάδας. Γνωρίζοντας καλά τη Γαλλική γλώσσα, έγραψε συγκινητική έκκληση προς τις γυναίκες της Γαλλίας ζητώντας τη συμπαράστασή τους στον πληθυσμό της Ελλάδας. Διέθεσε όλη της την περιουσία στον αγώνα. Ο Ιωάννης Καποδίστριας της απένειμε – τιμή μοναδική σε γυναίκα – το αξίωμα της Επίτιμου Αντιστρατήγου.
Ποιο ήταν όμως το τέλος της; Ο χαμός του Υψηλάντη, το μένος του Κωλέτη, η αγνωμοσύνη των συμπατριωτών της. Πέθανε μόνη έρημη και λησμονημένη. Οι άνθρωποι δεν αντέχουν τη γεναιοδωρία, την ανωτερότητα κάποιου άλλου. Γιατί είμαστε μικροί και η ηθική ανύψωση του άλλου μας προκαλεί να γίνουμε καλύτεροι, όπως αναλύει στο έργο του «Μικρή πραγματεία περί μεγάλων αρετών», ο Γάλλος φιλόσοφος ανθρωπιστής των σύγχρονων καιρών μας André Comte Sponville.
Η Ελληνίδα στην Επανάσταση του 1821
Εκείνη που διέθεσε όλα της τα υπάρχοντα για τον ιερό αγώνα της ελευθερίας. Εκείνη που ξεσήκωνε τους Έλληνες με την φλόγα της καρδιάς της και τα λόγια της στο πεδίο των μαχών, εκείνη που δεν ήταν ένα αερικό αλλόκοσμο, αλλά άνθρωπος με σάρκα και οστά, μια Ελληνίδα κόρη της Μυκόνου. Όταν τη ρώτησαν τι πρόσφερε στον αγώνα απάντησε «τίποτε» για να επιβεβαιώσει ξανά και ξανά τη μεγαλοσύνη της καρδιάς της.
Δίκαια πλέον η λεβεντιά, η ανδρεία, η περηφάνεια και η τιμή ταυτίζονται με το όνομά της «Μαντώ Μαυρογένους, επ ελευθερία κληθείσαν Μύκονον κτήσαν νήσου αεί πρόμαχος». Αυτήν την ηρωίδα μας ζητάνε κάποιοι κουλτουριάρηδες να ξεχάσουμε; Αυτήν τη γενναία καρδιά να μην προβάλλουμε στη νεολαία μας; Σε αυτήν την ιερή μορφή να μην υποκλιθούμε; Μαντώ Μαυρογένους «Αιωνία σου η Μνήμη».
Ιωάννα Η. Μάστορα,
Δρ. Φιλοσοφίας Εθνικού και Καποδιστριακού Παν/μίου Αθηνών,
Συγγραφέας, ερευνήτρια
