Που οφείλεται η επιλόχεια κατάθλιψη;

Βιολογικοί παράγοντες: Αν και δεν έχει αποδειχθεί ότι η βιολογική αιτιολογία της επιλόχειας κατάθλιψης είναι ορμονική, είναι γνωστό ότι τα χαμηλά επίπεδα οιστρογόνων (τα οποία δρουν και ως ήπια αντικαταθλιπτικά) επηρεάζουν το συναίσθημα. Μετά τον τοκετό τα επίπεδα των οιστρογόνων και της προγεστερόνης μειώνονται αισθητά (μπορεί έως και 90% τις πρώτες τρεις μέρες), ενώ αυξάνονται απότομα τα επίπεδα της προλακτίνης, που επιτρέπει την παραγωγή του γάλακτος. Ετσι, οι γυναίκες που γίνονται μητέρες, βιώνουν δραματικές αλλαγές στα επίπεδα των ορμονών που μέχρι να ισορροπήσουν όμως επηρεάζεται και ο συναισθηματικός τους κόσμος, νιώθοντας «πεσμένες» και καταθλιπτικές.

Ψυχολογικοί παράγοντες: πολλές γυναίκες δεν είναι προετοιμασμένες για τα έντονα συναισθήματα που θα έρθουν με τη μητρότητα, έτσι η αύξηση του ψυχολογικού άγχους και στρες θα μπορούσε να πυροδοτήσει καταθλιπτικά συμπτώματα στη γυναίκα που μόλις έγινε μητέρα, λόγω του ότι έχει να αντιμετωπίσει νέες ευθύνες και υποχρεώσεις μέσα από τη φροντίδα του νεογέννητου, αλλαγές μέσα στην οικογένεια, επιπρόσθετες οικονομικές υποχρεώσεις, ακόμη και προσωπικό περιορισμό λόγω της αποκλειστικής εστίασης της προσοχής και απαιτούμενης φροντίδας του μωρού της.

Παράγοντες επικινδυνότητας θεωρούνται το ατομικό και οικογενειακό ιστορικό με κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές, κατάχρησης ουσιών ή ψυχωτικών επεισοδίων, ιστορικό προεμμηνορυσιακού συνδρόμου, κατάθλιψη και άγχος, στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, επιπλοκές στη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή του τοκετού, το να γεννηθεί το μωρό με προβλήματα υγείας, η έλλειψη υποστήριξης από την οικογένεια και τους φίλους, προβλήματα στη σχέση με τον σύζυγο ή ακόμη και η δυσκολία του στο να προσφέρει βοήθεια γιατί πρέπει να πάει στην εργασία του, προβλήματα με την αποδοχή του μωρού από τα άλλα παιδιά στην οικογένεια, διάφορα οικονομικά προβλήματα, δυσλειτουργία του θυρεοειδή, ενώ εμφανίζεται στο 80% σε γυναίκες με προγενέστερη επιλόχεια κατάθλιψη. Οι έφηβες μητέρες είναι πιο επιρρεπείς στην επιλόχεια κατάθλιψη, όπως και εκείνες που έχουν φτωχό κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ

Συνήθως μετά τον τοκετό, περίπου το 70% των γυναικών παρουσιάζει ήπια συμπτώματα παρόμοια με αυτά που βιώνουν οι γυναίκες λίγο πριν την έμμηνο ρύση, όπως θλίψη, ευσυγκινησία, τάση για κλάμα, στενοχώρια για ανούσια γεγονότα, άγχος, ανησυχία, που πιθανόν οφείλονται στη πτώση των ορμονών (οιστρογόνων και προγεστερόνης) που συμβαίνει στον τοκετό. Αυτές οι μεταπτώσεις στη διάθεση, συνήθως δεν χρειάζονται θεραπεία και περνούν από μόνες τους μέσα σε δύο εβδομάδες μετά τον τοκετό-πρόκειται για την επιλόχεια δυσφορία. Αν τα συμπτώματα αυτά είναι πιο έντονα και διαρκούν πάνω από 14 μέρες ή ξεκινούν ένα με δύο μήνες μετά τον τοκετό, τότε πρόκειται για τα συμπτώματα της επιλόχειας κατάθλιψης που για να περάσουν όμως χρειάζονται θεραπευτική αντιμετώπιση. Η επιλόχεια κατάθλιψη έχει κοινά συμπτώματα με την κατάθλιψη σε τέτοιο βαθμό, που αν δεν είχε γεννήσει πρόσφατα η γυναίκα, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τη κλασική κατάθλιψη.

Χαρακτηριστικά συμπτώματα είναι τα ακόλουθα: έντονο άγχος και ευερεθιστότητα, ανησυχία, εκνευρισμός, έντονη θλίψη, απελπισία, χαμηλή αυτοεκτίμηση, απαισιοδοξία, κλάμα, ευ συγκινησία, φόβος μοναξιάς, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων, έλλειψη συγκέντρωσης, ξεχνάει εύκολα (για παράδειγμα, μπορεί να ξεχάσει το ραντεβού με τον παιδίατρο), έντονες φοβίες για τη μητρότητα, έλλειψη δυναμισμού και κινήτρων, απώλεια ευχαρίστησης σε δραστηριότητες που πρωτύτερα θα ευχαριστούσαν τη γυναίκα, απόσυρση από τις κοινωνικές σχέσεις ή ακόμη και από συγγενικά πρόσωπα, απουσία ενδιαφέροντος ή άρνηση ενασχόλησης με το βρέφος ή ακόμη και επιθετικότητα προς αυτό με αισθήματα ενοχής, φόβος ότι θα κάνει κακό στον εαυτό της, στο σύντροφο ή ακόμη και στο μωρό τους, δυσφορία με το μωρό ή συναισθήματα απάθειας για αυτό, μειωμένη σεξουαλική επιθυμία, απότομες συναισθηματικές μεταπτώσεις (το πιο χαρακτηριστικό όλων), έντονη εξάντληση. Δεν εκδηλώνουν όλες οι γυναίκες τα ίδια συμπτώματα.

Συχνά συνυπάρχουν σωματικά συμπτώματα χωρίς να υπάρχει παθολογική αιτία, όπως διαταραχές στον ύπνο (αϋπνία ή έντονη υπνηλία), πονοκέφαλοι, πόνοι στο στήθος, γρήγορη αναπνοή και ταχυπαλμίες, διαταραχές της διατροφής (βουλιμία ή άρνηση φαγητού) και απρόσμενες διακυμάνσεις του βάρους με εμφανή αύξηση ή μείωση), υπερβολική κούραση-αδυναμία ή έντονη εξάντληση, εφίδρωση

ΠΡΟΛΗΨΗ

Όπως στα περισσότερα θέματα υγείας, έτσι και στην επιλόχεια κατάθλιψη, η πρόληψη, η ενημέρωση και η έγκαιρη αντιμετώπιση, μπορούν να διασφαλίσουν ότι η μητέρα δεν θα γίνει χρόνια παθούσα. Έτσι λοιπόν, αν η εγκυμονούσα γυναίκα νιώσει μελαγχολία, κατάθλιψη ή άλλη ψυχική διαταραχή, να μην διστάσει να μιλήσει με τον γυναικολόγο της, που οφείλει να είναι ευαισθητοποιημένος σε αυτά τα ζητήματα και που θα την παραπέμψει στο ψυχίατρο ή στον ψυχολόγο που θα την στηρίξει σε αυτή την κρίσιμη φάση της ζωής της, βοηθώντας την να προετοιμαστεί κατάλληλα όχι μόνο για το «τι αφήνει πίσω της», που είναι πολύ σημαντικό για την ομαλή εξέλιξη της περιόδου της λοχείας, να προσαρμοστεί δηλαδή σε αυτή τη νέα κατάσταση, αλλά και για να υποδεχτεί το χαρμόσυνο γεγονός της γέννας.

Ακόμη και μετά τη γέννηση του παιδιού, η μητέρα μπορεί να ζητήσει βοήθεια από άτομα εμπιστοσύνης, για να μπορεί να ξεκουράζεται και να βρίσκει λίγο χρόνο για τον εαυτό της, ώστε να μην νιώθει παγιδευμένη και εγκλωβισμένη στη νέα αυτή κατάσταση. Πολύ σημαντική σε αυτή τη φάση είναι η αναζήτηση συναισθηματικής στήριξης από το οικείο περιβάλλον και κυρίως από τον σύζυγο.  Τίποτα δε βοηθάει περισσότερο μια μητέρα τις πρώτες εβδομάδες στο σπίτι από έναν σύντροφο που την στηρίζει. Έχει παρατηρηθεί ότι αν και εκείνος είναι ανασφαλής και ευάλωτος, είναι πιθανό να μπει σε μία διαδικασία ανταγωνισμού με το βρέφος, που θεωρεί ότι του «κλέβει» τα πρωτεία και την προσοχή από την σύντροφο-μητέρα, αισθανόμενος ότι «μπαίνει στη γωνία», ότι τον παραμελεί, να αποξενωθεί από εκείνη, εντείνοντας έτσι πιθανά προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζει η σύντροφός του. Αν μάλιστα, δεν έχει συναίσθηση της ψυχολογικής κατάστασης της συντρόφου του, τότε εκείνη μπορεί να νιώσει ακόμη μεγαλύτερη μοναξιά και μελαγχολία, απομονωμένη και αβοήθητη από εκείνον. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο, ότι μπορεί να εκδηλωθεί βία και επιθετικότητα για πρώτη φορά από τον σύζυγο, σε περίοδο λοχείας ή και κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Θα πρέπει λοιπόν και η μητέρα-σύντροφος να ενθαρρύνει το σύζυγό της να συμμετέχει σε δραστηριότητες που αφορούν το βρέφος, όπως το τάισμα, το μπάνιο και το άλλαγμα, ενισχύοντάς του την αίσθηση ότι είναι απαραίτητος, ότι προσφέρει και συμμετέχει και εκείνος, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται πιο ισχυρός ο δεσμός ανάμεσα στον πατέρα και στο μωρό.

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΖΩΗ

Η  μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας στις γυναίκες είναι ίσως η πρώτη ένδειξη κατάθλιψης και η τελευταία που φεύγει με τη θεραπεία. Μετά τον τοκετό η γυναίκα για να επιστρέψει στη φυσιολογική σεξουαλική ζωή, χρειάζεται ένα διάστημα που μπορεί να διαρκέσει μέχρι και έξι μήνες, ακόμη και αν δεν πάσχει από κατάθλιψη. Σε συνδυασμό και με τη στάση του συντρόφου, όπου και εκείνος χρειάζεται χρόνο να προσαρμοστεί στη νέα ζωή με το καινούργιο μέλος της οικογένειας και που μπορεί να είναι και αυτός απόμακρος, το διάστημα αυτό ίσως παραταθεί. Η μητέρα θα πρέπει να γνωρίζει ότι η σεξουαλική απομάκρυνση του συζύγου της  δεν σημαίνει ότι εκείνος δεν ενδιαφέρεται για εκείνη, ότι την απορρίπτει. Θα πρέπει να τον ενθαρρύνει και να προσπαθήσει να βρει τρόπους που θα τον φέρει και πάλι κοντά της.

Dr. Θάνος Ε. Ασκητής

Νευρολόγος – Ψυχίατρος
Διδάκτωρ Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Πρόεδρος Ινστιτούτου Ψυχικής και Σεξουαλικής Υγείας